Era lei deth aranés

Eth debat dera lei deth aranés- o deth occitan ?- que s'a prengut un torn surrealista. Qu'auem uà lenga, eth aranés, qu'ei co- oficiala ena val d'Aran e ensenhada en immersion enas escòlas d'Aran dempús decadas, apuprètz 30 annadas, ce'm pensi. Eth aranés qu'ei uà fòrma de gascon fòrça pròishe dera nòsta. En realitat, que parlam eth madeish patués, eris e nosatis. Totun, que cau créder qu'era nòsta lenga gascona de Comenge no'us agrada cap aths Occitanistas o en tot cas a uà gran partida d'entre eris, en particulièr eths deth Comitat d'Afrairament Occitano-Catalan (CAOC). Que s'opausan ara oficializacion deth aranés en Catalonha. Que vòlen remplaçar eth aranés peth pretengut "occitan estandard", uà lenga artificiala de tipe lengadocian hèta "sus mesura" peths estrangièrs que vòlen apréner eth "occitan", era lenga nhirgo-nhargo qu'arrés no' emplega cap, a despart, possible, de tres o quate universitaris a Tolosa e a Montpelhèr. Non sai cap perqué se disen CAOC, CALC les anarià plan melhor (L per lengadocian).

Vos hessi cap de dessenh, cap de besonh, podetz imaginar qu'eths Aranesis son furiosis! Qu'ei dera sua fauta, totun. Calià cap acceptar eth postulat deth gascon coma dialècte deth occitan. Pr'amor qu'en realitat, occitan qu'ei sinonime de lengadocian laguens era ment deths lingüistas, qu'ac sabem bien. Ara que vedem aon tot aquò les a miadis aths nòstis praubis Aranesis! A tròp jogar dab eth huèc, que s'an cremat era còda e era rèsta!!! Remarca, d'aquerò tot le monde se'n fot, a despart deras autoritats Aranesas e deth punhadet d'occitanistas. E mentretant, era lenga gascona que's mor a hum de calhau. Lamentable.

Regina Trigo

A còps Pipo que deisha eth son molin tà percórrer eth món. Enfin, eth món nòste sustot, eh! Eras Pirenéas non son cap ua frontièra tà nosatis. E m'agrada de passar deth aute costat, en Aragon.

D' Aragon, que n' ei era magnifica cantaira Regina Trigo, dera "Agrupación Santa Cecilia de Huesca" (Òsca, Aragon). Que la vedem a interpretar "pulida magallonera", un classic creat pera gran Camila Gracia Salillas (1909-1988) enas annadas 1930. Era magalhonèra qu'ei un tipe de jota, no'n sai capmès. S'auetz mès d'entresenhas sus era magalhonèra, que'n sòi prenedor!

Pulida magallonera,
anda y dile al Santocristo,
Pulida magallonera,
que cuando me llame al cielo,
que me cante la olivera,
que me cante la olivera,
anda y dile al Santocristo!


!

Qui n'ei dera mes polida: era magalhonèra o era jotaira?

Podetz comparar aquesta version dab era qu'era gran Camila Gracia madeisha enregistrèc en ans 30 . Jo que sò fan dera regretada Camila Gracia.



Regina Trigo, totun, qu'ei polida polida! E que sap cantar, segur.

Diden qu'era èrba ei mès polida ena prada deth vedin. Era èrba, sai cap, mès eras gojatas...

Era hado / Era hada

Era hado
(pouesio ecoulougisto de Louis Daulon, en grafio de l'autou)


Pe'tj arredilhoun que deuaro
de'ra coumo de Castera,
io hado qu'aimauo 'rounda
(e dilhèu s'y passejo 'ncaro)

Que l'aperauon "Catinou"...
Qu'èro bloundo...touto menudo...
E sos péus, en lou recajudo,
que-u caressauon es talous.

Sos gouels qu'èron d'un bert de jado...
a dios estelos, a't soun frount,
que ludion, coumo sus io hount
era de io net coustellado.

Io bagueto d'or ena man,
e touto de blanc habilhado,
qu'arribauo pe'ra garrado
entout grinhouta-s un aglan.

Milo cots au ments, que l'è bisto
e quan sounauo miejo-net,
que passauo sus et pountet
mès, de mès en mès qu'èro tristo!

- "Qu'as doun praubounho?" ça-u didi,
io net qu'en plours l'auio troubado...
- "qu'en è prou!" ça m'hèc era hado
Que boulerio 'na m'en d'aci!"

-" Yè, que t'manco? N'ès pas hurouso
de biue n'aqueste cantoun?"
ça-u demandè..." Nou hè mès boun
aci qu'a Paris ou Toulouso?"

-" obe!", ça ditz "Qu'as arrasoun !
"Mès quan bisiti era countrado,
"qu'en so labetz ta desoulado,
"qu'en perdi 't goust dera cantsoun!

Nou bedes quin coupon es casses
'nda 'r'usino de Miramou ?
Es bosques, aro, que nou soun
que pièlos d'arrouminguerasses !

Enda ganha-y un pratch de mès
Que dalhon tabe 'ra houguèro
é sus bord de'ra ribèro,
tout que catch, herèches, poumès...

Nou bedes, tabe, pera plano
couan de sègos an arrigatch?
Mès, se-y a mès d'hèrbo truatch,
de't buchournoun s'en ba'ra grano

coumo se'n ban es pèrdigals
eras calhos e'ra becado...
Toutis que hujen de'ra prado
oun nou soubro mès qu'arredals!

E nou parli cap de's biladjes
ou cadun biu cadun per etch,
a't punt que y hè pertout heretch,
mèmo 'n es cournès d's menadjes.

Quin bos, se't Mounde marcho 'tau
que d'èste Hado sio countento?
so sap prou forto ni balento
enda gouari-bous d'aquet mau! "

Sus aqueris mouts, era hado
que partic...mès sense menti,
per un boun moument qu'en aui
er'amo touto rebirado !

Eth Dupleich

Tè, jo tanben que sòi estat desvrelhat per Joan. Non li agrada pas tròp eths blògs cajudis en letàrgia, ad aqueth òme. Bon, tà díder vertat, qu'èi avut de problèmas que m'an privat de bloguejar pendent ua estona. E après, colhon que sòi, m'ei estat complicat de tornar trobar eth men mot de passe! Qu'ei ben eth problèma quan òm s'atura de n'utilizar un!
Ue que vos voi parlar d'un libe antigàs, editat peth prumèr còp en 1843. Qu'a un titòl de perlonguet: Dictionnaire PATOIS-FRANÇAIS ou choix intéressant de mots patois rendus en français, suivis de remarques pour la plupart de ceux qui y donnent lieu, à l'usage de l'arrondissement de Saint-Gaudens et des cantons adjacents, où l'idiome est plus uniforme. Eth autor qu'èra un institutor deth canton de Sent Bertran, un tau Dupleich, qu' eth prenom mo'n ei desconegut, per 'mor que non i figura cap enlòc. Que serà doncas eth diccionari, o lexic mèslèu, de Dupleich, o simplament eth Dupleich, qu'ei atau qu'eths especialistas dera lenga le coneishen.
Aqueth lexic qu'estèc escriut entà ajudar eths petits escolans de Haut-Comenge a aprénguer eth francés tà exprimí's coma cau. Tà nosatis, qu'ei un tresòr vertadèr per'mor qu'amassa mots plan de nòste, un arramat deths mots deth Dupleich non s'i tròban taus quaus en Palay o s'i les trobam, qu'ei ben soent devath fòrmas dialectaus leugierament diferentas.
Aqueth lexic que hoc reeditat peras excellentas e meritòrias edicions C. Lacour, de Nimes, en 1991 devath eth titòl un pòc estranh: Dictionnaire français-pyrénéen pyrénéen-français. Ara partida originau gascon-francés, Nicole et Christian Lacour que i ahigèren ua part francés-gascon, çò qu'ei plan comòde. Ue, aqueth libe qu'ei esgotat, mès que'u podem encara trobar a circular d'ocasion peras librerias o peths sites de venta deth internet. Se'u trobatz, no' esitetz cap: crompatz-le se podetz.

Eth monde d'autis còps

Non i a guaire, que'm tornè trobar un numero especiau dera regretada revista Era Bouts dera Mountanho, titolat lo libe d'or de 1989. Laguens, que i trobè en particulièr ua pròsa de Raymonde Daffis titolada D'auti còps, que i descrivia era vita en eth son vilatge, Montastruc de Salias, abans la guerra de 1870. Que m'a interessat fòrça, pr'amor que torna balhar ua relativitat a la crisi financièra e economica que vivem ué. Que vo'n balhi era debuta d'aquesta pròsa en grafia modèrna:

N'èran cap arriches eth monde deth nòste vilatge, d'auti còps.

Que vivotejavan coma podian, dab eth çò que's hadian vénguer. Que calia estauviar eth pan. Alavetz, enda dejunar, que hadian hariath o gaudinas. Quauque còps, se hadian pescajons de morisco qu'èra ua hèsta.

Enas pècas que hadian vénguer lin, que s'i convenguian aciu. Un còp ahialath, que les servià enda hèr camisas de tot dia endaths òmes e endaras hemnas, lençòus e cabeçaus.

Eths mès arriches qu'avian quauque vaca. Oh! pòc! eths auti quauque goelha o quauque craba, sense compdar eth pòrc e era poralha.

Dab era lèt deras vacas que hadian eth burri, un o dus còps per setmana. Enda conservà'u, en estiu (n'avian pas cap frigos coma goé) qu'au botavan en ua dorna de tèrra e qu'au portavan ath heresc, en un trauc deth gotèr de Ladin, un endret que non ved ne solei ne lua. tot just un shinhau d'aiga de montanha que hadia tota era annada. Aquiu, cada maison deth quartièr qu'avia era sua plaça entadaera.

Eth diluns, qu'anavan cercar aqueth burri enda anà'u véner a Salias. A pè! Tot eth país que partia, atau, en procession, en arrasonà's enda non trobar eth camin tan long.

Dab era lan dera goelhas que's vestian. Qu'èran eras gojatas qu'avian era carga deth tropèth. Que partian, totas amassa, enda era Roèra, qu'èra d'aqueth temps, ua pelosa. Eras mès desgordidas qu'amassavan, a longor d'annada, eths perrecs de lan qu'eras goelhas dishavan enas arrominguèras e en eths gatèrs. Quan n'avian pro, que la se la hialavan e que se'n brocavan un parelh de baishes. Pensatz, un parelh de baishes! Que n'anavan totas descaussas en eths esclòps! Eths òmes (cauqui uns) , tot eth estiu, descauci, eris tanben.

Eths cervis deth Molin Tòrt

Durant sègles que's tenguiá un fièr molin ath bòrd deth nòste arriu, era Ossanera. Puish eth molin que deishèc d'interessar eth mon e , pòc a pòc, que caigèc en arruinas. E eths vesins que'u tornèren batiar "eth molin tòrt". Pòc de temps après era fin dera segona guerra mondiau, era Ossanera acabèc per s'emportar era màger partida deth vielh molin. Tot çò que n'i demòra aué qu'ei sonque uà peiradassa infòrma, totun eth barri que n'a guardat eth sovier e eth nom.
N'i a qu'uà mieja doztena de maisons, e era mia non ei cap mès lèja. Que's quilha ath cap dera còsta, a un centenat de metres deth bòsc. En seteme e octobre, que's pòt audir eth bram deths cèrvis que s'aventuran tot pròche deth casau. A còps, peras nets, que't hèn uá maganha que non manca pas d'espantar eths que n'i son pas acostumadis. Ja avetz entenut eth bramadís d'aqueras bestiòtas? Doncas, aquiu que l'avetz:

Pipo

A còps que's ditz qu'eths prumèrs messatges son mès complicat de totis. De hèt, que coneishi quauques blògs que començan dab un messatge e après...pas cap d'après, arren mès!  Silenci pregon. Era pana totau. Manca d'inspiracion o pòur ara pagina blanca?  Que non poderià díder çò de perqué mès qu' ei atau.
Que m'apèri Jan-Halip.
Vos podetz desbembar de Jan.
E tanben de Halip, pr'amor, de tan lonh que saji de me raperar, que m'an tostemp dit Pipo. "Pipo, ça'i"!" Pipo, de qué hès"? "Piponet, non hassas eth cap de pòrc!" Pipo, cap de burro, gara, que la t'i foti! "
Doncas Pipo qu'èra quan jo èra petitonhet e Pipo qu'è demorat enquia eth dia d'aué.